Tenis

Proiektua: teniseko euskal terminologia

Egilea: Iraide Lerchundi

Abiapuntua

Nire proiektuaren abiapuntua Wikipediatik hartutako ingelesezko Tennis artikulua da. Bertatik, tenisarekin zerikusia duten termino batzuk hartu eta horiekin abiatu nintzen lanean. Hartutako zerrenda horretan, tenislari profesionak batzuen izenak eta txapelketa batzuen izenak gehituta zeuden, beraz horiek ezabatu egin nituen nire lanaren helbururako interesekoak ez zirelako. Hori eginda, 41 ingelesezko terminoko oinarri batekin geratu nintzen, batzuk frantsesezko eta gaztelaniazko itzulpenak ere edukita (beste batzuk ez, ordea).

Hasierako materiala:

• 41 ingelesezko termino
• xx gaztelerazko termino
• xx frantsesezko termin
• xx euskarazko termino

"Tenis" kontzeptu eskemari dagokion entitatea: Q17076

Helburua

Proiektu honen helburu nagusia, tenisari buruzko oinarrizko euskarazko terminologia bildu eta antolatzea izan da. Kirol honen jarraitzailea izanik, askotan sumatu dut euskarazko terminologiaren hutsunea, bai hedabideetan, bai eguneroko erabileran. Horrek zaildu egiten du euskarazko hizkuntza espezializatua erabiltzea eta garatzea arlo honetan. Hori dela eta, lan honen bidez, euskaraz dauden baliabideak aztertu, terminologia osatu eta erabilgarri bihurtzea izan dut helburu.

Metodologia

Proiektu hau garatzeko, hainbat baliabide eta tresna erabili ditut euskarazko teniserako terminologia gehiena bildu ahal izateko. Lehenik eta behin, terminologia orokorragoa (referee, tennis-elbow, tennis ball...) itzultzeko hiztegi nagusiak Elhuyar Hiztegia eta Euskalterm izan dira, biak euskarazko hiztegigintza eta terminologia lantzeko tresna fidagarriak baitira.

Horrez gain, Gipuzkoako Foru Aldundiaren tenisaren eskuliburua kontsultatu dut, bertan arloko euskarazko termino espezifikoagoak aurkitu izan ahal ditut, eta oso lagungarria izan da definizioak gehitzeko eta termino gehigarriak gehitzeko: "aulkiko epailea", "marrazaina" eta "sareko epailea". Hala ere, aurkitutako terminologia mugatua izan da, eta horregatik, osagarri gisa interneten bilaketak egin ditut beste hitz batzuk aurkitzeko.

Sarritan, interneteko bilaketek ez dute emaitza erabilgarririk eman; izan ere, tenisean euskarazko terminologiaren gabezia nabarmena da, eta gehienak ingelesez edo gaztelaniaz agertzen dira. Horregatik, euskarazko baliokidea aurkitzea ezinezkoa izan denean, gaztelaniazko terminoa gehitzea erabaki dut (gehituta ez zeuden kasuetan). Ondorengoak izan dira: carpet court, backboard, bye, rally, wood court, bagel, weener, Hawk-Eye, topspin, backspin, electronic line judge, net sport, pusher eta Centre Court.

Azkenik, proiektuaren amaieran, Wikimedia Commons plataformatik hartutako hainbat argazki gehitu ditut, glosarioko zenbait hitz bisualagoa eta ulergarriagoa izan dadin, horien kasu: belarrezko tenis-pista, lur zanpatuko tenis pista, tenis pilota, pilota-jasotzaile, teniseko pista gogorra, tenis-jokalariaren ukondo, pista de tenis de madera, aulkiko epailea.

Zailtasunak

Proiektu honetan izan dudan zailtasun handiena, euskarazko terminologia bilatzea izan da. Zailtasun hau izatean, gehienetan gaztelerazko terminoa soilik topatu ahal izaten nuen baina tenisari buruzko terminologiaren informazioa interneten oso murriztua da. Abiapuntuan aipatu bezala, ingelesezko termino batzuek gaztelerazko itzulpena ere ez zeramaten, beraz, euskarazkoa bilatu ezin izan dudanetan, behintzat gaztelerazko itzulpena gehitu izan diot. Hori izan da "backboard" hitzaren kasua adibidez.

Hortaz gain, hutsuneak sumatu ditut zerrendan (kontzeptuen inkoherentzia moduko bat): "ATP" terminoa egotea eta ez "WTA" ez, hau da, gizonezkoen erakundea egotea baina emakumezkoena ez; tenis pista mota guztiak egotea bat izan ezik, "wood court"-en kasua, eta abar.

Baita ere, egon dira bi kasu non ingelesezko terminoaren Q zenbakia gaizki hartuta zeuden. Horren kasu izan dira "match point" eta "foot fault"-en kasua. "Match point" hitzaren kasuan, teniseko termino gisa hartu beharrean, film baten izen gisa hartu izan du. Aldiz, "foot fault" hitzaren kasuan, guztiz ezberdina den hitz baten Q zenbakia hartu du.

Ondorioak

Proiektu hau amaitu ondoren, hainbat ondorio atera ahal izan ditut batez ere euskararen terminlogiaren eskuragarritasunari dagokionez.

Konturatu naiz tenisean euskaraz erabiltzen den terminologiaren gabezia handia dagoela. Hau ez da soilik termino espezifikoak eskuratzea zailtzen duen faktore bat, baizik eta kirol hau euskaraz sustatzeko oztopo ere bihurtzen da. Proiektuaren zehar, ohartu naiz informazio gutxi dagoela eskuragarri euskaraz gai honi buruz, eta askotan iturri ezberdinetan bilatu behar izanez.

Horrez gain, ingelesaren eragin nabarmena antzeman dut, bai gaztelaniazko bai euskarazko hizkeran. Hau bereziki agerian geratzen da tenisean aritzen diren kirolariek zein komentaristek erabiltzen dituzten terminoetan, edozein dela erabilitako hizkuntza. Errealitate honek adierazten du beharrezkoa dela euskarazko hiztegi espezializatu eta egonkor bat garatzea, hizkuntza aberasteko eta arlo tekniko honetan (eta urriak diren guzti horietan) euskararen erabilera eta egonkortasuna sustatzeko.

Etorkizunera begira, funtsezkoa iruditzen zait terminologia teknikoa euskaraz garatzen jarraitzea, ingelesa erreferentzia nagusi bihurtzea saihesteko, eta batez ere, euskararen presentzia kirolaren esparru guztietan indartzeko.

Wikidatara bidaltzeko

Amaitzeko, Wikidatara bidaltzeko informazioa zerrendatua hau izango litzateke:

• Ondorengo hitzetan gehitutako Wikimedia Commons plataformatik hartutako irudiak: belarrezko tenis-pista, lur zanpatuko tenis pista, tenis pilota, pilota-jasotzaile, teniseko pista gogorra, tenis-jokalariaren ukondo, pista de tenis de madera, aulkiko epailea.
• Ondorengo hitzen gaztelaniazko lexikalizazio eta definizioa (euskarazkoa aurkitu izan ezin dudalako): backboard, bye, rally, woodcourt, bagel, gran willy, ojo de halcón, topspin, backspin, electronic line judge, net sport, pusher, Cancha Central (hitz honetan lexikalizazioa jada gehituta zegoen, nik definizioa txertatu dut).
• Gainerako hitzen euskarazko lexikalizazio eta definizioa.

Tenis hiztegia: Kontzeptuak eta lexikalizazioak 4 hizkuntzatan

PREFIX euswb: <https://eusterm.wikibase.cloud/entity/>
PREFIX eusdp: <https://eusterm.wikibase.cloud/prop/direct/>
PREFIX eusp: <https://eusterm.wikibase.cloud/prop/>
PREFIX eusps: <https://eusterm.wikibase.cloud/prop/statement/>
PREFIX euspq: <https://eusterm.wikibase.cloud/prop/qualifier/>
PREFIX euspr: <https://eusterm.wikibase.cloud/prop/reference/>

select ?concept (iri(concat(str(wd:),?wd)) as ?wikidata)
?euLabel (group_concat(distinct str(?euAltLabel);SEPARATOR="; ") as ?euAltLabels)  
?esLabel (group_concat(distinct str(?esAltLabel);SEPARATOR="; ") as ?esAltLabels)  
?enLabel (group_concat(distinct str(?enAltLabel);SEPARATOR="; ") as ?enAltLabels)  
?frLabel (group_concat(distinct str(?frAltLabel);SEPARATOR="; ") as ?frAltLabels)  
where {
  ?concept eusdp:P6 euswb:Q17076. 
  optional{?concept eusdp:P1 ?wd.}
  
  optional{?concept rdfs:label ?euLabel. filter(lang(?euLabel)="eu")}
  optional{?concept skos:altLabel ?euAltLabel. filter(lang(?euAltLabel)="eu")}
  optional{?concept rdfs:label ?esLabel. filter(lang(?esLabel)="es")}
  optional{?concept skos:altLabel ?esAltLabel. filter(lang(?esAltLabel)="es")}
  optional{?concept rdfs:label ?enLabel. filter(lang(?enLabel)="en")}
  optional{?concept skos:altLabel ?enAltLabel. filter(lang(?enAltLabel)="en")}
  optional{?concept rdfs:label ?frLabel. filter(lang(?frLabel)="fr")}
  optional{?concept skos:altLabel ?frAltLabel. filter(lang(?frAltLabel)="fr")}
  
 } group by ?concept ?wd ?euLabel ?euAltLabels ?esLabel ?esAltLabels ?enLabel ?enAltLabels ?frLabel ?frAltLabels
order by ?uzeid

Try it!

Hiztegiko definizioak

Eskema honetan agertzen diren definizioak ikusteko, erabili galdeketa hau. "uzeid" dutenak UZEI-ko "Eskubaloia Hiztegia" lanetik datoz.

PREFIX euswb: <https://eusterm.wikibase.cloud/entity/>
PREFIX eusdp: <https://eusterm.wikibase.cloud/prop/direct/>
PREFIX eusp: <https://eusterm.wikibase.cloud/prop/>
PREFIX eusps: <https://eusterm.wikibase.cloud/prop/statement/>
PREFIX euspq: <https://eusterm.wikibase.cloud/prop/qualifier/>
PREFIX euspr: <https://eusterm.wikibase.cloud/prop/reference/>

select ?concept
?euLabel ?euDescription
?esLabel ?esDescription
?enLabel ?enDescription 
?frLabel ?frDescription
where {
  ?concept eusdp:P6 euswb:Q17076. 
  
  optional{?concept rdfs:label ?euLabel. filter(lang(?euLabel)="eu")}
  optional{?concept schema:description ?euDescription. filter(lang(?euDescription)="eu")}
  optional{?concept rdfs:label ?esLabel. filter(lang(?esLabel)="es")}
  optional{?concept schema:description ?esDescription. filter(lang(?esDescription)="es")}
  optional{?concept rdfs:label ?enLabel. filter(lang(?enLabel)="en")}
  optional{?concept schema:description ?enDescription. filter(lang(?enDescription)="en")}
  optional{?concept rdfs:label ?frLabel. filter(lang(?frLabel)="fr")}
  optional{?concept schema:description ?frDescription. filter(lang(?frDescription)="fr")}
  
 }

Try it!