Nutrizioa

From eusterm

Nutrizioa, kontzeptu-eskema bat

Wikidata iturriak

Ondorengo Wikipedia artikuluetatik erauzi egin dira terminoak (Wikipedia barruko lotura urdinak)

Eskema deskribatzen duen entitatea

Proiektuaren deskribapena

Egilea

Maria Martin Bayona

Sarrera eta helburua

EHU-ko Itzulpengintza eta Interpretazio graduko A hizkuntzaren terminologia izeneko ikasgaiaren proiektu bat da Eusterm orrialde hau. Ikasleon azken lana, hain zuzen ere, baliabide terminologiko bat sortzea izan da.

Baliabide honen helburu nagusia nutrizioari buruzko termino garrantzitsuenak biltzea da, datu-banku terminologiko bat sortuz. Nutrizioaren gaia nahita aukeratu dut, izan ere, euskarazko lexikalizazioa ez baitago pentsa dezakegun bezain landua esparru honetan. Alor zientifiko-teknologikoan, oraindik ere, euskarazko hiztegiak osatzeko prozesuan daude eta. Zientzia gure egunerokotasunaren parte da eta alor honetan aurrerapausoak egunero ematen dira, ondorioz, hiztegiak aldaketa hauetara egokitzen hasi beharko lirateke.

Baliabide terminologiko honetan, nutrizioaren inguruan aurki ditzazkegun termino garrantzitsuenak biltzen dira lau hizkuntzetan: ingelesa, gaztelera, frantsesa eta euskaraz. Baita termino hauen definizioak ere.

Metodologia

Datu-base hau osatzeko, hasteko, Wikipediako gaztelerazko nutrición orrialdeko termino esanguratsuenak jaso ditut. Taula batean sailkatu eta soilik gaiaren inguruko termino zehatzak gorde nituen. Esate baterako, nutrizioan adituak diren pertsonen izenak ezabatu nituen, nire helburua termino zientifikoak sailkatzea baita.

Lan honetan, kontzeptu hauen euskarazko, gaztelerazko, ingelerazko zein frantseseko itzulpen-ordain eta definizioak biltzen dira. Aurretik, jada termino gehienak ingeles eta gaztelaniaz zeuden (Wikipediako orrialde hauek nahiko osatuak baitaude), hala ere, nik euskarazko zein frantsesezko ordainak eman nahi nituen. Euskarazko terminoen baliokideak aurkitzeko orrialde hauek erabili nituen:

- Wikipedia https://es.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:Portada

- Euskalterm https://www.euskadi.eus/euskal-terminologia-banku-publikoa-3/ac36aEuskaltermWar/publiko/erakutsiBilaketa?locale=eu

- Zientzia eta Teknologiaren corpusa http://www.ztcorpusa.eus/cgi-bin/kontsulta.py

- Egungo Testuen Corpusa https://www.ehu.eus/etc/

Definizioak emateko aldiz, metodo desberdinak erabili ditut:

Batzuetan, hiztegi elebakarretan definizioa bilatu dut:

- RAE https://dle.rae.es/

- Euskaltzaindiaren hiztegia https://www.euskaltzaindia.eus/index.php?option=com_hiztegianbilatu&view=frontpage&Itemid=410&lang=eu

- Larousse https://www.larousse.fr/dictionnaires/francais-monolingue

Besteetan, Wikipedia orrialdeko deskribapenak hartu ditut. Beste kasu batzuetan, nik neuk itzulpen bat egin behar izan dut (euskarazko terminoetan).

Azkenik, kontzeptuen arteko erlazioak (honen azpiklase, honen instantzia eta honen parte) sortu eta sailkatu ditut. Modu eskematikoan ikusi daitezke erlazioak. Terminoak elkarren artean sailkatzen saiatu naiz, modu orokor baina argi batean dago egina sailkapena. Ez naiz ausartu lotura espezifikoagoak egiten, ni ez bainaiz gai honetan aditu eta lan honen helburu nagusiena terminoen euskarazko ordaina eta itzulpena ematea baita.

Emaitzak

Lan honen helburua bete da: nutrizioaren gaiaren inguruko datu-banku terminologiko bat izan da lortu dudan emaitza. Honetan, termino esanguratsuenak biltzen dira lau hizkuntzatan, baita termino hauen definizioak ere. Are gehiago, elementuen arteko erlazioak modu argian sailkatzen dira. Taula moduan edota modu eskematiko batean ikusi daitezke erlazio hauek.

Sortu dudan hiztegi eleaniztun terminologiko txiki hau baliagarria izatea espero dut, eta gehien bat lagungarria izatea gai honen inguruko itzulpen-ordain bat aurkitzeko orduan.

Eskema ikusteko galdeketa

Galdeketa honen bitartez, eskemako kontzeptuak eta erlazioak ikusi. Euskarazko lexikalizaziorik ez dutenak ez dira agertuko! 

PREFIX euswb: <https://eusterm.wikibase.cloud/entity/>
PREFIX eusdp: <https://eusterm.wikibase.cloud/prop/direct/>
PREFIX eusp: <https://eusterm.wikibase.cloud/prop/>
PREFIX eusps: <https://eusterm.wikibase.cloud/prop/statement/>
PREFIX euspq: <https://eusterm.wikibase.cloud/prop/qualifier/>
PREFIX euspr: <https://eusterm.wikibase.cloud/prop/reference/>
PREFIX eusno: <https://eusterm.wikibase.cloud/prop/novalue/>

select ?concept ?conceptLabel ?edgeLabel ?concept2 ?concept2Label where {
  ?concept eusdp:P6 euswb:Q193; rdfs:label ?conceptLabel. filter(lang(?conceptLabel)="eu")
  optional {?concept ?rel ?concept2. values ?rel {eusdp:P3 eusdp:P4 eusdp:P5}
            ?edge wikibase:directClaim ?rel ; rdfs:label ?edgeLabel . filter(lang(?edgeLabel)="eu")
            ?concept2 rdfs:label ?concept2Label. filter(lang(?concept2Label)="eu")
           }
 }

Try it!


Euskarazko lexikalizazioak Eustermen eta Wikidatan

Galdeketa honen bitartez, eskema honetako kontzeptuen euskarazko lexikalizazioak ikusi: Wikidatakoak inportatu egin ziren proiektuaren hasieran; Eustermekoak dira proiektuan zehar zehaztu direnak. 

PREFIX wdt: <http://www.wikidata.org/prop/direct/>
PREFIX rdfs: <http://www.w3.org/2000/01/rdf-schema#>
PREFIX euswb: <https://eusterm.wikibase.cloud/entity/>
PREFIX eusdp: <https://eusterm.wikibase.cloud/prop/direct/>
PREFIX eusp: <https://eusterm.wikibase.cloud/prop/>
PREFIX eusps: <https://eusterm.wikibase.cloud/prop/statement/>
PREFIX euspq: <https://eusterm.wikibase.cloud/prop/qualifier/>
PREFIX euspr: <https://eusterm.wikibase.cloud/prop/reference/>
PREFIX eusno: <https://eusterm.wikibase.cloud/prop/novalue/>

select ?concept ?eusterm_prefLabel
(group_concat(distinct str(?euAltLabel);SEPARATOR="; ") as ?eusterm_altLabels)  
# ?esLabel (group_concat(distinct str(?esAltLabel);SEPARATOR="; ") as ?esAltLabels)  
# ?enLabel (group_concat(distinct str(?enAltLabel);SEPARATOR="; ") as ?enAltLabels)  
?wd_uri ?wd_enPrefLabel ?wd_prefLabel ?wd_altLabels
where { #bind("Q5" as ?wikidata)
?concept eusdp:P6 euswb:Q193; eusdp:P1 ?wikidata ; rdfs:label ?eusterm_prefLabel . filter(lang(?eusterm_prefLabel)="eu") 

#   optional{?concept rdfs:label ?esLabel. filter(lang(?esLabel)="es")}
#   optional{?concept skos:altLabel ?esAltLabel. filter(lang(?esAltLabel)="es")}
#   optional{?concept rdfs:label ?enLabel. filter(lang(?enLabel)="en")}
#   optional{?concept skos:altLabel ?enAltLabel. filter(lang(?enAltLabel)="en")}

bind(iri(concat("http://www.wikidata.org/entity/",?wikidata)) as ?wd_uri)
SERVICE <https://query.wikidata.org/sparql> {    
select ?wd_uri ?wd_enPrefLabel ?wd_prefLabel (group_concat(distinct str(?wd_altLabel);SEPARATOR="; ") as ?wd_altLabels)  
WHERE { ?wd_uri rdfs:label ?wd_enPrefLabel. filter(lang(?wd_enPrefLabel)="en")
  optional{?wd_uri rdfs:label ?wd_prefLabel. filter(lang(?wd_prefLabel)="eu")}
  optional{?wd_uri skos:altLabel ?wd_altLabel. filter(lang(?wd_altLabel)="eu")}
} group by ?wd_uri ?wd_enPrefLabel ?wd_prefLabel ?wd_altLabels }
   
  optional{?concept skos:altLabel ?euAltLabel. filter(lang(?euAltLabel)="eu")}
     
 } group by ?concept ?eusterm_prefLabel
 ?eusterm_altLabels
?wd_uri ?wd_enPrefLabel ?wd_prefLabel ?wd_altLabels
order by ?eusterm_prefLabel

Try it!

Euskarazko definizioak Eustermen eta Wikidatan

Galdeketa honen bitartez, eskema honetako kontzeptuen euskarazko definizioak ikusi: Wikidatakoak inportatu egin ziren proiektuaren hasieran; Eustermekoak dira proiektuan zehar zehaztu direnak. 

PREFIX wdt: <http://www.wikidata.org/prop/direct/>
PREFIX rdfs: <http://www.w3.org/2000/01/rdf-schema#>
PREFIX euswb: <https://eusterm.wikibase.cloud/entity/>
PREFIX eusdp: <https://eusterm.wikibase.cloud/prop/direct/>
PREFIX eusp: <https://eusterm.wikibase.cloud/prop/>
PREFIX eusps: <https://eusterm.wikibase.cloud/prop/statement/>
PREFIX euspq: <https://eusterm.wikibase.cloud/prop/qualifier/>
PREFIX euspr: <https://eusterm.wikibase.cloud/prop/reference/>
PREFIX eusno: <https://eusterm.wikibase.cloud/prop/novalue/>

select ?concept ?eusterm_prefLabel ?eusterm_def
?wd_uri ?wd_enPrefLabel ?wd_euPrefLabel ?wd_def
where { 
?concept eusdp:P6 euswb:Q193; eusdp:P1 ?wikidata ; rdfs:label ?eusterm_prefLabel . filter(lang(?eusterm_prefLabel)="eu") 
bind(iri(concat("http://www.wikidata.org/entity/",?wikidata)) as ?wd_uri)
SERVICE <https://query.wikidata.org/sparql> {    
select ?wd_uri ?wd_enPrefLabel ?wd_euPrefLabel ?wd_def
WHERE { ?wd_uri rdfs:label ?wd_enPrefLabel. filter(lang(?wd_enPrefLabel)="en")
  optional{?wd_uri rdfs:label ?wd_euPrefLabel. filter(lang(?wd_euPrefLabel)="eu")}
  optional{?wd_uri schema:description ?wd_def. filter(lang(?wd_def)="eu")}
} group by ?wd_uri ?wd_enPrefLabel ?wd_euPrefLabel ?wd_def }
 optional{?concept schema:description ?eusterm_def. filter(lang(?eusterm_def)="eu")}
} group by ?concept ?eusterm_prefLabel ?eusterm_def
?wd_uri ?wd_enPrefLabel ?wd_euPrefLabel ?wd_def
order by ?eusterm_prefLabel

Try it!


Euskara-Gaztelera-Ingelesa-Frantsesa Hiztegia

Eskema honetako kontzeptuan hiztegi laueleduna ikusteko, erabili galdeketa hau. 

PREFIX euswb: <https://eusterm.wikibase.cloud/entity/>
PREFIX eusdp: <https://eusterm.wikibase.cloud/prop/direct/>
PREFIX eusp: <https://eusterm.wikibase.cloud/prop/>
PREFIX eusps: <https://eusterm.wikibase.cloud/prop/statement/>
PREFIX euspq: <https://eusterm.wikibase.cloud/prop/qualifier/>
PREFIX euspr: <https://eusterm.wikibase.cloud/prop/reference/>
PREFIX eusno: <https://eusterm.wikibase.cloud/prop/novalue/>

select ?concept 
?euLabel (group_concat(distinct str(?euAltLabel);SEPARATOR="; ") as ?euAltLabels)  
?esLabel (group_concat(distinct str(?esAltLabel);SEPARATOR="; ") as ?esAltLabels)  
?enLabel (group_concat(distinct str(?enAltLabel);SEPARATOR="; ") as ?enAltLabels)  
?frLabel (group_concat(distinct str(?frAltLabel);SEPARATOR="; ") as ?frAltLabels)  
where {
  ?concept eusdp:P6 euswb:Q193. 
  optional{?concept rdfs:label ?euLabel. filter(lang(?euLabel)="eu")}
  optional{?concept skos:altLabel ?euAltLabel. filter(lang(?euAltLabel)="eu")}
  optional{?concept rdfs:label ?esLabel. filter(lang(?esLabel)="es")}
  optional{?concept skos:altLabel ?esAltLabel. filter(lang(?esAltLabel)="es")}
  optional{?concept rdfs:label ?enLabel. filter(lang(?enLabel)="en")}
  optional{?concept skos:altLabel ?enAltLabel. filter(lang(?enAltLabel)="en")}
  optional{?concept rdfs:label ?frLabel. filter(lang(?frLabel)="fr")}
  optional{?concept skos:altLabel ?frAltLabel. filter(lang(?frAltLabel)="fr")}
  
 } group by ?concept ?euLabel ?euAltLabels ?esLabel ?esAltLabels ?enLabel ?enAltLabels ?frLabel ?frAltLabels
order by ?euLabel

Try it!


Wikidatan idatzi izana

Wikidatan euskarazko lexikalizazioak eta definizioak idatzi izana da proiektu honen emaitzaren parte bat. Eskema honetatik hartu eta Wikidatan txertatu dira (eta, honezkero, goiko bi galdeketen emaitzetan agertzen dira):

  • 17 lexikalizazio hobetsiak (preferred label)
  • 10 kontzeptuentzat, horretaz gain, lexikalizazio alternatiboak (alternative label)
  • 24 definizio
Retrieved from "https://eusterm.wikibase.cloud/w/index.php?title=Nutrizioa&oldid=9399"