Literatura

From eusterm

Literatura, kontzeptu-eskema bat

Wikidata iturriak

Ondorengo Wikipedia artikuluetatik erauzi egin dira terminoak (Wikipedia barruko lotura urdinak)

Eskema deskribatzen duen entitatea

Sarrera

Anitz Zapirain Antoñana eta June Lete Larrañaga gara eta hau da Euskararen Terminologia ikasgaiko azken lana, Literaturaren ingurukoa.

Helburuak

Proiektu honen helburua literaturako euskarazko kontzeptuak terminoen grafoan zentzuz eta txukun antolatzea, eta termino horien lexikalizazioa eta definizioak euskaratzea izan da. Literaturaren kasuan, terminologia nahiko garatuta dago, historian zehar euskal literaturak edukitako garrantziagatik. Gure terminoei dagokienez, erdiak jada itzulita zeuden eta beste erdiak guk itzuli ditugu; definizioen kasuan, berriz, ia denak guk itzuli edo aldatu ditugu. Azkenik, helburuetako bat eskemari forma antolatu eta koherente bat ematea izan da, termino guztien jatorria "Literatura-genero" terminoa izanik.

Eskemarekin jarraituz, aipatu beharrekoa iruditzen zaigu "Idatzizko literatura" terminoak eman dizkigun arazoak, konpondu ezin izan ditugunak. Termino hori "Literatura-genero" terminoarekin nahi genuen lotu, azken termino hori baita beste guztiak orokortzen dituena. Dirudienez dena ongi programatu dugu lotuta geratzeko, baina programak ez du hala egiten. Arazoari konponbidea aurkitzen saiatu gara, hala ere, oraindik, "Idatzizko literatura" termino independiente gisa ageri da eskeman.

Iturria

Iturri nagusiena Wikipedia izan da, bertatik atera baititugu eskema eratzeko beharrezkoak izan zaizkigun termino guztiak, "Outline of Literature" Wikipediako artikulutik hain zuzen ere. Gainera, aipatutako euskarazko itzulpen horiek egiteko hainbat iturri erabili behar izan ditugu Elhuyar Hiztegia eta Euskaltzaindiaren Hiztegia, batez ere. Azkenik, Elia Itzultzaile Neuronala ere erabili dugu terminoen definizioen itzulpenak egiterako orduan.

Metodologia

Erabilitako metodologia honako hau izan da: lehenengo, ingelesetik nahiz gazteleratik abiatuta, euskarazko lexikalizazioa falta zitzaien terminoak itzuli ditugu eta baita horietako bakoitzari definizio bat gehitu ere; gero, eskema osatzen hasi gara. Eskema osatzeko "Outline of Literature" Wikipediako artikuluko atal bat izan dugu ardatz, hain zuzen ere, Forms of literature atala. Bertako ordenari jarraitu diogu eskema osatzerako orduan.

Guztira, 93 termino bildu ditugu gure eskeman. Euskarazko lexikalizazioari dagokionez, 45 terminoen euskarazko itzulpenak jada bazeuden, ondorioz, guk 48 termino itzuli ditugu euskarara. Gainera, termino gehienen lehenengo letra, letra larriz idatzi dugu, estilo koherente bat izan dezaten termino guztiek. Bestetik, definizioei dagokienez, ia definizio guztiak itzuli edo aldatu ditugu, 8 terminoren definizioak izan ezik, hasieran zeuden bezala utzi baititugu. Azkenik, eskemari dagokionez, nahiko lan handia hartu dugu terminoak ongi antolatzen: bakoitza bere azpigeneroaren barruan kokatu eta terminoren bat berari zegokion azpigeneroan ez zegonez, horiek ere aldatu ditugu.

Eskema ikusteko galdeketa

Galdeketa honen bitartez, eskemako kontzeptuak eta erlazioak ikusi. Euskarazko lexikalizaziorik ez dutenak ez dira agertuko! 

PREFIX euswb: <https://eusterm.wikibase.cloud/entity/>
PREFIX eusdp: <https://eusterm.wikibase.cloud/prop/direct/>
PREFIX eusp: <https://eusterm.wikibase.cloud/prop/>
PREFIX eusps: <https://eusterm.wikibase.cloud/prop/statement/>
PREFIX euspq: <https://eusterm.wikibase.cloud/prop/qualifier/>
PREFIX euspr: <https://eusterm.wikibase.cloud/prop/reference/>
PREFIX eusno: <https://eusterm.wikibase.cloud/prop/novalue/>

select ?concept ?conceptLabel ?edgeLabel ?concept2 ?concept2Label where {
  ?concept eusdp:P6 euswb:Q200; rdfs:label ?conceptLabel. filter(lang(?conceptLabel)="eu")
  optional {?concept ?rel ?concept2. values ?rel {eusdp:P4}
            ?edge wikibase:directClaim ?rel ; rdfs:label ?edgeLabel . filter(lang(?edgeLabel)="eu")
            ?concept2 rdfs:label ?concept2Label. filter(lang(?concept2Label)="eu")
           }
 }

Try it!


Euskarazko lexikalizazioak Eustermen eta Wikidatan

Galdeketa honen bitartez, eskema honetako kontzeptuen euskarazko lexikalizazioak ikusi: Wikidatakoak inportatu egin ziren proiektuaren hasieran; Eustermekoak dira proiektuan zehar zehaztu direnak. 

PREFIX wdt: <http://www.wikidata.org/prop/direct/>
PREFIX rdfs: <http://www.w3.org/2000/01/rdf-schema#>
PREFIX euswb: <https://eusterm.wikibase.cloud/entity/>
PREFIX eusdp: <https://eusterm.wikibase.cloud/prop/direct/>
PREFIX eusp: <https://eusterm.wikibase.cloud/prop/>
PREFIX eusps: <https://eusterm.wikibase.cloud/prop/statement/>
PREFIX euspq: <https://eusterm.wikibase.cloud/prop/qualifier/>
PREFIX euspr: <https://eusterm.wikibase.cloud/prop/reference/>
PREFIX eusno: <https://eusterm.wikibase.cloud/prop/novalue/>

select ?concept ?eusterm_prefLabel
(group_concat(distinct str(?euAltLabel);SEPARATOR="; ") as ?eusterm_altLabels)  
# ?esLabel (group_concat(distinct str(?esAltLabel);SEPARATOR="; ") as ?esAltLabels)  
# ?enLabel (group_concat(distinct str(?enAltLabel);SEPARATOR="; ") as ?enAltLabels)  
?wd_uri ?wd_enPrefLabel ?wd_prefLabel ?wd_altLabels
where { #bind("Q5" as ?wikidata)
?concept eusdp:P6 euswb:Q200; eusdp:P1 ?wikidata ; rdfs:label ?eusterm_prefLabel . filter(lang(?eusterm_prefLabel)="eu") 

#   optional{?concept rdfs:label ?esLabel. filter(lang(?esLabel)="es")}
#   optional{?concept skos:altLabel ?esAltLabel. filter(lang(?esAltLabel)="es")}
#   optional{?concept rdfs:label ?enLabel. filter(lang(?enLabel)="en")}
#   optional{?concept skos:altLabel ?enAltLabel. filter(lang(?enAltLabel)="en")}

bind(iri(concat("http://www.wikidata.org/entity/",?wikidata)) as ?wd_uri)
SERVICE <https://query.wikidata.org/sparql> {    
select ?wd_uri ?wd_enPrefLabel ?wd_prefLabel (group_concat(distinct str(?wd_altLabel);SEPARATOR="; ") as ?wd_altLabels)  
WHERE { ?wd_uri rdfs:label ?wd_enPrefLabel. filter(lang(?wd_enPrefLabel)="en")
  optional{?wd_uri rdfs:label ?wd_prefLabel. filter(lang(?wd_prefLabel)="eu")}
  optional{?wd_uri skos:altLabel ?wd_altLabel. filter(lang(?wd_altLabel)="eu")}
} group by ?wd_uri ?wd_enPrefLabel ?wd_prefLabel ?wd_altLabels }
   
  optional{?concept skos:altLabel ?euAltLabel. filter(lang(?euAltLabel)="eu")}
     
 } group by ?concept ?eusterm_prefLabel
 ?eusterm_altLabels
?wd_uri ?wd_enPrefLabel ?wd_prefLabel ?wd_altLabels
order by ?eusterm_prefLabel

Try it!

Euskarazko definizioak Eustermen eta Wikidatan

Galdeketa honen bitartez, eskema honetako kontzeptuen euskarazko definizioak ikusi: Wikidatakoak inportatu egin ziren proiektuaren hasieran; Eustermekoak dira proiektuan zehar zehaztu direnak. 

PREFIX wdt: <http://www.wikidata.org/prop/direct/>
PREFIX rdfs: <http://www.w3.org/2000/01/rdf-schema#>
PREFIX euswb: <https://eusterm.wikibase.cloud/entity/>
PREFIX eusdp: <https://eusterm.wikibase.cloud/prop/direct/>
PREFIX eusp: <https://eusterm.wikibase.cloud/prop/>
PREFIX eusps: <https://eusterm.wikibase.cloud/prop/statement/>
PREFIX euspq: <https://eusterm.wikibase.cloud/prop/qualifier/>
PREFIX euspr: <https://eusterm.wikibase.cloud/prop/reference/>
PREFIX eusno: <https://eusterm.wikibase.cloud/prop/novalue/>

select ?concept ?eusterm_prefLabel ?eusterm_def
?wd_uri ?wd_enPrefLabel ?wd_euPrefLabel ?wd_def
where { 
?concept eusdp:P6 euswb:Q200; eusdp:P1 ?wikidata ; rdfs:label ?eusterm_prefLabel . filter(lang(?eusterm_prefLabel)="eu") 
bind(iri(concat("http://www.wikidata.org/entity/",?wikidata)) as ?wd_uri)
SERVICE <https://query.wikidata.org/sparql> {    
select ?wd_uri ?wd_enPrefLabel ?wd_euPrefLabel ?wd_def
WHERE { ?wd_uri rdfs:label ?wd_enPrefLabel. filter(lang(?wd_enPrefLabel)="en")
  optional{?wd_uri rdfs:label ?wd_euPrefLabel. filter(lang(?wd_euPrefLabel)="eu")}
  optional{?wd_uri schema:description ?wd_def. filter(lang(?wd_def)="eu")}
} group by ?wd_uri ?wd_enPrefLabel ?wd_euPrefLabel ?wd_def }
 optional{?concept schema:description ?eusterm_def. filter(lang(?eusterm_def)="eu")}
} group by ?concept ?eusterm_prefLabel ?eusterm_def
?wd_uri ?wd_enPrefLabel ?wd_euPrefLabel ?wd_def
order by ?eusterm_prefLabel

Try it!


Euskara-Gaztelera-Ingelesa Hiztegia

Eskema honetako kontzeptuan hiztegi hirueleduna ikusteko, erabili galdeketa hau. 

PREFIX euswb: <https://eusterm.wikibase.cloud/entity/>
PREFIX eusdp: <https://eusterm.wikibase.cloud/prop/direct/>
PREFIX eusp: <https://eusterm.wikibase.cloud/prop/>
PREFIX eusps: <https://eusterm.wikibase.cloud/prop/statement/>
PREFIX euspq: <https://eusterm.wikibase.cloud/prop/qualifier/>
PREFIX euspr: <https://eusterm.wikibase.cloud/prop/reference/>
PREFIX eusno: <https://eusterm.wikibase.cloud/prop/novalue/>

select ?concept 
?euLabel (group_concat(distinct str(?euAltLabel);SEPARATOR="; ") as ?euAltLabels)  
?esLabel (group_concat(distinct str(?esAltLabel);SEPARATOR="; ") as ?esAltLabels)  
?enLabel (group_concat(distinct str(?enAltLabel);SEPARATOR="; ") as ?enAltLabels)  
where {
  ?concept eusdp:P6 euswb:Q200. 
  optional{?concept rdfs:label ?euLabel. filter(lang(?euLabel)="eu")}
  optional{?concept skos:altLabel ?euAltLabel. filter(lang(?euAltLabel)="eu")}
  optional{?concept rdfs:label ?esLabel. filter(lang(?esLabel)="es")}
  optional{?concept skos:altLabel ?esAltLabel. filter(lang(?esAltLabel)="es")}
  optional{?concept rdfs:label ?enLabel. filter(lang(?enLabel)="en")}
  optional{?concept skos:altLabel ?enAltLabel. filter(lang(?enAltLabel)="en")}
  
 } group by ?concept ?euLabel ?euAltLabels ?esLabel ?esAltLabels ?enLabel ?enAltLabels
order by ?euLabel

Try it!

Retrieved from "https://eusterm.wikibase.cloud/w/index.php?title=Literatura&oldid=9109"