Marxen ekonomia terminoak

Marxen ekonomia terminoak, kontzeptu-eskema bat

Proiektuaren deskribapena

Egilea

Garazi Goldarazena Santxez

Sarrera

Honako lan hau Itzulpengintza eta Interpretazioa graduko A Hizkuntzako Terminologia ikasgaiko azken lana da: baliabide terminologiko bat sortzea. Horretarako, intereseko gai nuen Karl Marxek Friedrich Engelsekin batera garatutako teoria marxista aukeratu nuen, ekonomia politikoaren kritikaren alorra, zehazki.

Lan honetan, jarraian zehazten den artikulu bateko terminoak bildu, hizkuntza desberdinetako lexikalizazioak konparatu eta euskarara ekarri ditut horietako hainbat.

Helburuak

Helburu nagusia, terminologia marxista biltzen duen datu-base edo datu-banku terminologiko bat sortzea zen, hainbestetan erabiliak izan diren eta hainbesteko garrantzia duten terminook jaso, konparatu eta euskaratzeko.

Izan ere, euskararen kasuan konkretuki, marxismoaren inguruan nahikotxo idatzi den arren, ez dago bertan erabilitako terminoak inon biltzen diren baliabiderik. Hori dela eta, askotan zaila izan daiteke batzuen euskarazko ordaina aurkitzea, edo hitz berdinaren bi itzulpenen artean aukeratzea. Arazo hori konpontzeko, edo behintzat, konpontzen saiatzeko egindako lana da honako hau.

Iturriak

Wikidata iturriak

Ondorengo Wikipedia artikulutik erauzi egin dira lanean itzulitako terminoak (Wikipedia barruko lotura urdinak):

• https://de.wikipedia.org/wiki/Marxistische_Wirtschaftstheorie

Itzulpenen iturriak

Hainbat izan dira itzulpenak egiteko erabilitako iturriak, bai eta erabakiak hartzeko kontsultatutakoak ere. Jarraian zerrendatzen dira oinarrizkoak izan direnak:

• Gedar Langile Kazeta - Kapitalaren Mintegia: https://gedar.eus/langilezientzia
• Euskal Herriko Komunistak (Xabier Mendiguren) - Karl Marxen Idazlan Hautatuak: https://www.abertzalekomunista.net/images/Liburu_PDF/Internacionales/Marx_Karl/Karl_Marx-idazlan_hautatuak-K.pdf
• Euskal Herriko Unibertsiatea (Galder Guenaga eta Segundo Vicente) - Makroekonomiarako Sarrera: https://ikasmaterialak.ehu.eus/ekonomia-enpresa/makroekonomiarako-sarrera

Beste iturriak hautatzerako orduan, Wikipediako eta Euskal Herriko Unibertsitateko lekukotasunei eman diet lehentasuna, iruditzen baizait espezializazio-maila altua izan dezaketela gaiaren inguruan.

Metodologia

Lana egiteko jarraitutako metodologia sistematikoa izan da. Jarraian zerrendatutako pausoak jarraitu dira, termino bakoitzari bere euskarazko lexikalizazioa aurkitu arte. Termino batzuk zailagoak izan dira, izan ez zutelako ordainik euskaraz eta beste hizkuntzak erreferentziatzat hartuta sortu egin behar izan ditudalako, izan soilik alemanez zeudelako eta lehenik horiek ulertzeko zailtasunak izan ditudalako. Termino guztiek horien erabilera erreala frogatzen duten iturburu dokumentua edo lekukotasun linka dute. Kasu batzuetan, termino zehatza ez, baina logika berdina jarraitzen duten terminoak aurkitu ditut eta horri jarraikiz sortu ditut euskarazko lexikalizazioak.

1. Euskarazko lexikalizazioa falta zaien termino-zerrendatik termino bat hautatu.
2. Terminoak euskarazko lexikalizazioa duen begiratu euskara-gaztelania hiztegi eta datu-basetan (Elhuyar Hiztegia, Euskalterm, Wikipedia).
3. Ez bada aurreko baliabideetan agertzen, iturri bibliografikoetara jo.
4. Hautatutako iturrietan ez bada agertzen, Googlen bilatzeari ekin. Euskarara itzulpen literala edo hurbila egin (logika erabiliz edo hitz bakoitzaren itzulpena bilatuz) eta emaitza bakoitza aztertu iturriren bat topatu arte.
5. Emaitzarik aurkitu ezean, itzulpen literala egin terminoaren jatorrizko izendapena (alemanez) erreferentziatzat hartuz. Bi terminorekin gertatu da soilik pausu honetara iritsi izana: Dialektik bei Marx und Engels eta Zur Entstehungsgeschichte des Marxschen Kapital (liburu baten izena).

Emaitzak

Beraz, ikus daitekeen bezala, egindako lanaren emaitza hautatutako artikuluko termino guztien euskarazko itzulpena, deskribapena eta izendapen alternatiboak erakusten dituen eskema da. Esan bezala, termino guztiek iturburu edo lekukotasun iturria dute, jatorria ziurtatu nahi izatekotan.

Modu xumean bada ere, esan daiteke hasiera bateko helburua bete dudala, izan ere, teoria marxistaren termino nagusiak biltzen dituen datu-base terminologiko txiki bat sortu dut.

Eskema deskribatzen duen entitatea

• https://eusterm.wikibase.cloud/entity/Q206

Euskarazko kontzeptu-etiketak Eustermen eta Wikidatan

Ikusteko, zer lexikalizazio dituen kontzeptu bakoitzak Eusterm-eko eskeman eta Wikidatan, erabili galdeketa hau. Wikidatako "prefLabel" eta "altLabel" Eusterm-eko etiketez ordeztea da ideia.

PREFIX wdt: <http://www.wikidata.org/prop/direct/>
PREFIX rdfs: <http://www.w3.org/2000/01/rdf-schema#>
PREFIX euswb: <https://eusterm.wikibase.cloud/entity/>
PREFIX eusdp: <https://eusterm.wikibase.cloud/prop/direct/>
PREFIX eusp: <https://eusterm.wikibase.cloud/prop/>
PREFIX eusps: <https://eusterm.wikibase.cloud/prop/statement/>
PREFIX euspq: <https://eusterm.wikibase.cloud/prop/qualifier/>
PREFIX euspr: <https://eusterm.wikibase.cloud/prop/reference/>
PREFIX eusno: <https://eusterm.wikibase.cloud/prop/novalue/>

select ?concept ?eusterm_prefLabel
(group_concat(distinct str(?euAltLabel);SEPARATOR="; ") as ?eusterm_altLabels)  
# ?esLabel (group_concat(distinct str(?esAltLabel);SEPARATOR="; ") as ?esAltLabels)  
# ?enLabel (group_concat(distinct str(?enAltLabel);SEPARATOR="; ") as ?enAltLabels)  
?wd_uri ?wd_enPrefLabel ?wd_prefLabel ?wd_altLabels
where { #bind("Q5" as ?wikidata)
?concept eusdp:P6 euswb:Q206; eusdp:P1 ?wikidata ; rdfs:label ?eusterm_prefLabel . filter(lang(?eusterm_prefLabel)="eu") 

#   optional{?concept rdfs:label ?esLabel. filter(lang(?esLabel)="es")}
#   optional{?concept skos:altLabel ?esAltLabel. filter(lang(?esAltLabel)="es")}
#   optional{?concept rdfs:label ?enLabel. filter(lang(?enLabel)="en")}
#   optional{?concept skos:altLabel ?enAltLabel. filter(lang(?enAltLabel)="en")}

bind(iri(concat("http://www.wikidata.org/entity/",?wikidata)) as ?wd_uri)
SERVICE <https://query.wikidata.org/sparql> {    
select ?wd_uri ?wd_enPrefLabel ?wd_prefLabel (group_concat(distinct str(?wd_altLabel);SEPARATOR="; ") as ?wd_altLabels)  
WHERE { ?wd_uri rdfs:label ?wd_enPrefLabel. filter(lang(?wd_enPrefLabel)="en")
  optional{?wd_uri rdfs:label ?wd_prefLabel. filter(lang(?wd_prefLabel)="eu")}
  optional{?wd_uri skos:altLabel ?wd_altLabel. filter(lang(?wd_altLabel)="eu")}
} group by ?wd_uri ?wd_enPrefLabel ?wd_prefLabel ?wd_altLabels }
   
  optional{?concept skos:altLabel ?euAltLabel. filter(lang(?euAltLabel)="eu")}
     
 } group by ?concept ?eusterm_prefLabel
 ?eusterm_altLabels
?wd_uri ?wd_enPrefLabel ?wd_prefLabel ?wd_altLabels
order by ?eusterm_prefLabel

Try it!

Euskara-Alemana-Gaztelera-Ingelesa Hiztegia

Eskema honetako kontzeptuan hiztegi hirueleduna ikusteko, erabili galdeketa hau.

PREFIX euswb: <https://eusterm.wikibase.cloud/entity/>
PREFIX eusdp: <https://eusterm.wikibase.cloud/prop/direct/>
PREFIX eusp: <https://eusterm.wikibase.cloud/prop/>
PREFIX eusps: <https://eusterm.wikibase.cloud/prop/statement/>
PREFIX euspq: <https://eusterm.wikibase.cloud/prop/qualifier/>
PREFIX euspr: <https://eusterm.wikibase.cloud/prop/reference/>
PREFIX eusno: <https://eusterm.wikibase.cloud/prop/novalue/>

select ?concept 
?euLabel (group_concat(distinct str(?euAltLabel);SEPARATOR="; ") as ?euAltLabels)  
?esLabel (group_concat(distinct str(?esAltLabel);SEPARATOR="; ") as ?esAltLabels)  
?enLabel (group_concat(distinct str(?enAltLabel);SEPARATOR="; ") as ?enAltLabels)  
?deLabel (group_concat(distinct str(?deAltLabel);SEPARATOR="; ") as ?deAltLabels)
where {
  ?concept eusdp:P6 euswb:Q206. 
  optional{?concept rdfs:label ?euLabel. filter(lang(?euLabel)="eu")}
  optional{?concept skos:altLabel ?euAltLabel. filter(lang(?euAltLabel)="eu")}
  optional{?concept rdfs:label ?esLabel. filter(lang(?esLabel)="es")}
  optional{?concept skos:altLabel ?esAltLabel. filter(lang(?esAltLabel)="es")}
  optional{?concept rdfs:label ?enLabel. filter(lang(?enLabel)="en")}
  optional{?concept skos:altLabel ?enAltLabel. filter(lang(?enAltLabel)="en")}
  optional{?concept rdfs:label ?deLabel. filter(lang(?deLabel)="de")}
  optional{?concept skos:altLabel ?deAltLabel. filter(lang(?deAltLabel)="de")}
  
 } group by ?concept ?euLabel ?euAltLabels ?esLabel ?esAltLabels ?enLabel ?enAltLabels ?deLabel ?deAltLabels
order by ?euLabel

Try it!